Programma 6 Sociaal Domein

Wat gebeurde er om ons heen?

Wij geven per onderwerp weer wat de ontwikkelingen waren die speelden in 2023.

Leefstijl en preventie
Er is toegenomen aandacht voor vroegtijdige signalering van risicovolle situaties en tijdige interventie ter voorkoming van zwaardere ondersteuning en zorg. De focus op bestrijding van ziekte en intensieve ondersteuning wordt steeds vaker verlegd naar behoud van gezondheid en eigen kracht door aanpassing van leefstijl en preventie en inzet op een gezonde leefomgeving. Ook in de Hoeksche Waard gaan we aan de slag met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA).

We hebben op het niveau van Zuid-Hollandse Eilanden en BAR een regiobeeld en een regioplan gemaakt. Ook hebben wij middelen ontvangen vanuit het Rijk (Brede Spuk en Spuk IZA). Met deze akkoorden en bijbehorende middelen hebben we ook in de Hoeksche Waard de focus gelegd op preventie en een sterke sociale basis.

Wetgeving
Met de decentralisaties van 2015 zijn de taken en de verantwoordelijkheden van gemeenten in het sociaal domein fors toegenomen. Om deze taken goed uit te kunnen voeren, zijn financiële middelen nodig. De budgetten die het Rijk beschikbaar stelt voor de uitvoering van deze taken zijn ontoereikend. Gemeenten zoeken, in toenemende mate, een balans tussen een goede invulling van de verantwoordelijkheid voor kwetsbare en minder zelfredzame inwoners en, aan de andere kant, een verantwoorde beheersing van de uitgaven. Nieuwe wetgeving leidt ook de komende jaren tot extra taken voor gemeenten. In 2023 zijn zowel de doordecentralisatie Beschermd Wonen als de Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein controversieel verklaard. Er wordt landelijk gewerkt aan een wetswijziging om de eigen bijdrage voor de Wmo inkomensafhankelijk te maken.

Met centrumgemeente Nissewaard is afgesproken om, vooruitlopend op de doordecentralisatie Beschermd Wonen, met ingang van 2024 structureel middelen over te maken naar de regiogemeenten om lokaal activiteiten op te zetten voor preventie en nazorg.

Druk op het zorgstelsel
De druk op het zorgstelsel is groot. In 2023 is het personeelstekort in de zorg verder toegenomen. Het aantal cliënten stijgt door de dubbele vergrijzing en toenemende zorgvraag. Hulpvragen worden complexer en de kosten stijgen. Het aantal vrijwilligers en mantelzorgers daalt, terwijl het beroep op hen alleen maar toeneemt. Dit geeft risico op uitval en overbelasting. Door de krapte op de arbeidsmarkt, groeit de druk op professionals. De kosten voor de zorg zijn in 2023 ook fors gestegen als gevolg van CAO-stijgingen. In combinatie met de dubbele vergrijzing, steeds complexere hulpvragen en steeds minder mantelzorgers en vrijwilligers leiden deze ontwikkelingen tot een toenemend gebruik van de Wmo en Jeugdhulp. 

Daarnaast hebben de afgelopen jaren verschillende maatschappelijke crisissen elkaar in hoge snelheid opgevolgd: de coronacrisis, toename van vluchtelingen, stijgende energieprijzen, inflatie en de woningcrisis. Dit heeft impact op inwoners en leidt, ondanks inspanningen op het gebied van leefstijl en preventie, tot een toename in de zorg- en ondersteuningsbehoefte.

Ieder mens is uniek
Er is een beweging zichtbaar van een standaard aanbod van voorzieningen naar een persoonlijke invulling van wonen, welzijn, onderwijs en zorg. Deze persoonlijke invulling vraagt om flexibilisering van het zoveel als mogelijk collectieve aanbod, andere vormen van interactie met inwoners, domeinoverstijgende samenwerking en ook aanpassing van het gemeentelijk dienstverleningsconcept. Deze trends spelen in alle thema's van het sociaal domein, maar vragen per thema maatwerk. Door toenemende druk op het zorgstelsel nam ook de druk op de maatwerkvoorzieningen toe. 

Jeugdhulp

In 2021 heeft de arbitragecommissie een uitspraak gedaan in het geschil tussen de VNG en het Rijk over de financiering van de jeugdzorg. De uitspraak is duidelijk: het Rijk dient gemeenten te compenseren voor het feitelijke tekort voor het uitvoeren van taken in de jeugdzorg. In lijn met de uitspraak van de arbitragecommissie, is in het recente regeerakkoord additionele financiering voor de jeugdzorg beschikbaar gesteld. Medio augustus 2022 zijn er afspraken gemaakt tussen de VNG en het Rijk. In het kader van het toezichtsregime op de begroting 2023 mogen gemeenten rekening houden met maatregelen die per saldo positieve effecten hebben op de gemeentelijke begroting. Tot en met 2026 mogen wij uitgaan van 100% van de middelen uit het arbitragerapport. Deze maatregelen leiden tot voordelen aan de inkomstenkant (gemeentefonds) en aan de uitgavenkant (kosten jeugdhulp). De uitgavenkant gaat over de opbrengsten die voortkomen vanuit verschillende interventies zoals de inzet van de POH jeugd en Jeugdhulp naar Voren.

De vraag naar jeugdhulp is onverminderd hoog. De hoeveelheid jeugdigen die een beroep doen op jeugdhulp lijkt te stabiliseren, de kosten blijven echter stijgen. De oorzaken van deze stijging liggen vooral bij landelijke ontwikkelingen zoals de tariefstijgingen in de zorg en het verkleinen van de behandelgroepen. Dit vraagt om het maken van keuzes.

In 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd (2023-2028) vastgesteld. Deze landelijke agenda heeft als doel knelpunten in de jeugdzorg structureel aan te pakken. Een ander doel is het jeugdzorgstelsel financieel houdbaar maken voor de toekomst. Parallel aan de Hervorminsagenda Jeugd is er het Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming (2026-2031). Dit is een flinke, landelijke, transformatie in de kind- en gezinsbescherming waar nu al de nodige voorbereidingen op nodig zijn.

Samen met onze maatschappelijke partners en inwoners werken we aan een positief opgroei- en opvoedklimaat. We zetten in op doorontwikkeling van onze jeugdteams en we doen onderzoek naar integrale, gebiedsgerichte 0-100 dienstverlening en zorg wordt zo lang als nodig, maar zo kort als mogelijk ingezet en richt zich op het versterken van de eigen kracht en de eigen kracht van de samenleving.
We sturen hierop met behulp van het regionale inkoopkader van de Service Organisatie Jeugd (SOJ).

Wmo

Ook de uitgaven voor begeleiding, huishoudelijke ondersteuning en hulpmiddelen nemen blijvend toe. Tegelijkertijd lopen de personele tekorten in de ondersteuning en zorg op. Met name het abonnementstarief heeft geleid tot een stijgend gebruik van de huishoudelijke hulp. Hierdoor staat de beschikbaarheid van Wmo-voorzieningen onder druk. Landelijk wordt er gewerkt aan een eerlijker eigen bijdrage per 2026. Lokaal bouwen we voort op de ingezette beweging ‘naar de voorkant’. Op basis van inzichten uit data-analyse zoeken we naar sturingsmogelijkheden en interventies om de stijgende Wmo-uitgaven af te vlakken. In 2024 nemen we een besluit over de Transformatieagenda Wmo om de komende jaren maatregelen te nemen voor de lokale transformatie Wmo. Ook geven we uitvoering aan onderdelen van de Wonen, Welzijn, Zorg visie die we in 2021 hebben vastgesteld.

Maatschappelijke Zorg

We spannen ons in om inwoners met complexe problemen zelf regie te laten pakken en oplossingen in gang te zetten. Samenwerking tussen lokale partners zoals gemeente, zorg- en ondersteuningsorganisaties, woningcorporaties en politie zorgt voor een adequate waakvlamfunctie en voorkomt dat mensen tussen wal en schip vallen.

Aan de hand van de uitvoeringsagenda Complexe Maatschappelijke Zorg werken we aan het optimaliseren van de lokale en regionale samenwerking tussen zorg- en veiligheidspartners wordt gewerkt aan vroegsignalering en aan een sluitende aanpak voor deze doelgroep. Deze uitvoeringagenda Complex Maatschappelijke Zorg is in 2023 geëvalueerd.

Er speelt vaak ook een huisvestingsvraagstuk in geval van complexe zorg. Het bieden van huisvesting heeft onze specifieke aandacht. Ter voorbereiding op de komende decentralisatie Beschermd Wonen bereiden we, samen met centrumgemeente Nissewaard, nieuwe afspraken voor over de voortzetting van de samenwerking. De huidige afspraken lopen af op 31 december 2024.

Inkomensondersteuning/Participatiewet

In 2023 is de Participatiewet aangepast waardoor mensen met een beperking beter geholpen kunnen worden. Het kabinet heeft nog steeds de wens om fundamentele veranderingen door te voeren in de Participatiewet. Vertrouwen, de menselijke maat en vereenvoudiging worden daarbij belangrijke basisprincipes.

Het verminderen van armoede in Nederland blijft zowel landelijk als binnen onze gemeente een belangrijk doel.

Schulddienstverlening

In 2023 is de looptijd van de wettelijke schuldsanering gehalveerd van drie naar anderhalf jaar.

De gemeente heeft in 2023 gewerkt aan een beleidsplan waarin de bestrijding van armoede en schulden integraal wordt beschreven. Dit beleidsplan leveren we in 2024 op.

Werk

HWwerkt! heeft zich als uitvoeringsorganisatie, samen met werkgevers en partners in de regio ingezet om de afstand tot de arbeidsmarkt voor onze inwoners te verkleinen. Dat deden we, onder andere, door netwerkvorming, het organiseren van werk-leerlijnen, de Regio Deal en het versterken van onze inzet op Social Return.

Integraal en datagedreven werken

Er ligt voor dit begrotingsprogramma een stevige relatie met de opgaven Inclusieve Samenleving en Levendige Dorpen. De ambities van deze opgaven staan beschreven in het hoofdlijnenakkoord en worden in de komende periode verder geconcretiseerd. Zo kunnen we vanuit gedeelde maatschappelijke opgaven en in nauwe samenwerking met betrokken spelers – intern en extern – en datagedreven uitvoering geven aan integrale inspanningen.

Wat hebben we bereikt? Wat hebben we gedaan?

Wat heeft het gekost?

In de tabel staan, per taakveld, de baten en lasten van dit programma, het gerealiseerd totaal saldo van baten en lasten, de mutaties in de reserves en het gerealiseerde resultaat. Hierbij worden de baten weergegeven als + en de lasten als –. De onttrekkingen aan de reserves zijn gebaseerd op de werkelijk gemaakte kosten (indien systeemreserves). De kosten van de overhead (taakveld 0.4) worden, conform de BBV, weergegeven in het onderdeel “Algemene dekkingsmiddelen, overhead, VPB en onvoorzien”.

De belangrijkste financiële afwijkingen zijn in onderstaand overzicht weergegeven (zie gerealiseerd resultaat, kolom “Saldo 2023) uit bovenstaande tabel. Verschillen tussen taakvelden die per saldo budgettair neutraal zijn, zijn buiten deze verschillenanalyse gelaten.

Beleidsindicatoren

Onderstaande tabel geeft de beleidsindicatoren weer die betrekking hebben op dit programma. De gegevens komen hierbij vanuit “Waar staat je gemeente.nl”.